Kapitalist sistemin asıl olarak 1980’li yıllarla birlikte başlayan ve hem uluslararası büyük şirketler ve sermaye grupları arası hem de devletlerarası güç ilişkilerinin yeniden kurulmasını içeren küresel yeniden yapılandırılması, 21. yüzyılın başından bu yana hız kazandı. Emperyalist paylaşım savaşımının olduğu gibi, küresel yeniden yapılandırmanın da temel alanı Avrasya’dır. İstatistiklere kısa bir göz atış gösteriyor ki, Avrasya’da , özellikle Asya’da, 2050 yılına kadar dünya nüfusunun üçte ikisi yaşıyor olacaktır. (19) Küresel üretimin ve ticaretin önemli bir bölümü bu coğrafyada gerçekleşecek ve dünya enerji gereksiniminin önemli bir bölümü buradan karşılanacaktır. Kuzey Afrika’dan Pakistan’a kadar uzanan geniş bir coğrafyanın yeniden yapılandırılması bu sürecin bir aşamasıdır ve dünya petrol ve doğalgaz rezervlerinin yaklaşık %70’i GOİ’nin kapsadığı ülkelerde bulunmaktadır (Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, “ABD’nin Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye-AB İlişkilerine Etkileri”, Mart 2004, www.turksae.com ).

Söz konusu bölgeyi yeniden yapılandırmanın temel amacı bu coğrafyadaki ülkelerin dünya kapitalist sistemine bütünleşmelerini hızlandırmak ve/veya en üst düzeye çıkarmaktır. Bu devasa bir girişimdir ve çok büyük ve çeşitli güç ve olanakların harekete geçirilmelerini gerektirir. Böylesi bir girişimi, ekonomik ve askeri olarak ne denli güçlü ve politik olarak ne denli etkili olursa olsun, tek bir devlet ve onun temsil ettiği sermaye grupları gerçekleştiremez.

Kapitalist-emperyalist sistemin küresel yeniden yapılandırılması sürecinin baş mimarı olarak en büyük emperyalist güç ABD, bu sürecin bir aşaması olan “Geniş Ortadoğu İnisiyatifi” gerçekleştirmek için, “Genişletilmiş NATO Projesi”nin uygulanmasında ve NATO’nun yeniden yapılandırılmasında baş rolü oynuyor. Yeni üyelerinin birçoğunu ABD dış politikasını destekleyen devletlerin oluşturduğu 26 üyeli emperyalist bir örgüt durumuna gelen NATO, genel olarak küresel yeniden yapılandırma sürecinde, özel olarak da GOİ’nin gerçekleştirilmesi sürecinde ABD’nin kullanmak istediği en önemli politik-askeri araçlarından biri durumundadır. Küresel ekonomik, politik ve askeri güç ilişkilerinin yeniden yapılandırılmasında ABD NATO’ya özel bir önem ve rol veriyor. Transatlantik ittifak içinde baş oyuncu olarak ABD, NATO’yu küresel bir ittifaka dönüştürmek istiyor. Marc Grossman, Washington ve New York’ta saldırıların gerçekleştirildiği 11 Eylül 2001’i kastederek “Acaba o gün NATO’nun geleceğini belirleyen gün olmuş olabilir mi?” diye soruyor (a.g.y.). 11 Eylül saldırılarından sonra, NATO’nun tarihinde ilk kez, Antlaşmanın 5. Maddesi (20) uygulamaya konuldu. NATO’nun operasyon ve kullanım alanı genişledi. ABD, böylece, hem başka devletlerin, bu arada emperyalist rakiplerinin de, askeri güçlerini kendi yayılmacı politikaları için kullanıyor, hem de uyguladığı saldırgan dış politikaya uluslararası bir örgütü kullanarak uluslararası meşruiyet kazandırmaya çalışıyor.

11 Eylül 2001 saldırıları ABD için bu bağlamda bulunmaz bir fırsat yarattı. ABD emperyalizmi bu saldırıları da gerekçe olarak kullanarak ulusal güvenlik kavramını değiştirdi ve ulusal güvenlik stratejisi belgesini yeniledi. Yeni stratejisine bağlı olarak dünyadaki tüm askeri kapasitesini yeniden yapılandırdığı Global Defense Posture (Küresel Savunma Duruşu) programını uygulamaya koydu. ABD’nin yeni güvenlik kavramına göre, yeni tehditlerin önemli bir bölümü GOİ’ye konu olan coğrafyadan kaynaklanmaktadır. Dünya ölçeğinde yedi bölgesel merkezi komutanlık kurmakta olan ABD emperyalizmi, GOİ’nin konusu olan bölgede askeri birlikler konuşlandırmayı ve varolanları genişletmeyi hedeflemektedir. Fas, Katar, Bahreyn, Irak, Gürcistan, Azerbaycan, Kırgızistan ve Afganistan birliklerin konuşlandırılacağı ülkeler arasındadır. Marc Grossman, NATO’nun geçmişte ve bugün oynadığı rolü değerlendirirken, NATO’nun, üyesi devletlerle Kafkaslar, Orta Asya, Rusya ve Ukrayna ile işbirliği bağını oluşturduğunu yazmaktadır (a.g.y.) (21)

Askeri ve politik bir örgüt olarak transatlantik emperyalist ittifakının en önemli örgütlenme biçimi olan ve savunucuları tarafından Avrupa-Atlantik bölgesinin istikrar ve güvenliğinin temel güvencesi olarak görülen NATO’nun temel işlevi, kapitalist-emperyalist sistemin, özellikle Batı Avrupa’daki kapitalist-emperyalist devletlerin, devrim ve sosyalizm tehlikesine ve dünya egemenliği için savaşımda rakip olan “Sovyet bloğuna” karşı varlıklarını sürdürmeyi güvence altına almak olmuştur. “Sovyet” bloğunun çöküşünden sonra kapitalist-emperyalist sistemi sosyalizm tehlikesine karşı koruma temel görevi değişmedi; ama, yukarıda ele alındığı gibi, NATO stratejisi önemli değişikliklere uğradı. NATO, kuruluş antlaşmasına göre, kendini belirli coğrafi sınırlarla ve üyelerine yönelebilecek askeri saldırılara karşı koymakla sınırlayan eski NATO değildir artık. “Soğuk Savaş” (22) döneminin NATO’su geçmişte kaldı. “Sınır tanıyan” NATO “sınır tanımayan” NATO’ya dönüştü.

ABD’nin kapitalist-emperyalist küresel yeniden yapılandırma stratejisi, NATO’nun ABD’yle yakın işbirliği yapan ya da yapmaya eğilimli devletlerle genişletilmesini ve yeniden yapılandırılmasını gerektiriyor. ABD, NATO’yu, küresel yeniden yapılandırma sürecinin müdahale edici ve istikrarı sağlayıcı ek gücü olarak kullanma politikası izliyor. Balkanlar’da gerçekleştirilen askeri müdahaleler ve Avrupa coğrafyası dışındaki ilk askeri harekatın gerçekleştirildiği Afganistan’da NATO’nun oynadığı rol bu politikanın uygulanma örnekleri. (23) ABD, ekonomik, askeri ve politik etkisi bakımından dünyanın en büyük emperyalist devleti olmasına rağmen, tartışma konusu olan devasa bölgenin yeniden yapılandırılması ve denetim altında tutulması için gerekli güce sahip değildir. Bu nedenledir ki, bölgesel işbirlikleri ve ortaklıkların yanı sıra, NATO’ya da gereksinim duyuyor. Afganistan ve Irak’ta ABD’nin NATO’ya, “istikrar gücü” olarak, duyduğu gereksinim ortadadır.

28-29 Haziran tarihlerinde gerçekleşen İstanbul zirvesinde NATO’nun siyasi kanadı, Kafkasya ve Orta Asya ülkeleriyle diyalogu geliştirme yönünde yeni adımlar attı ve “ilgi yoğunlaştırdıkları” bu bölgelere özel temsilciler atandı. Askeri alanda alınan kararlardan biri de, “yeni tehditlere karşı koyabilmek, savunma alanının küresel boyuta taşınmasının gereklerini yerine getirebilmek” amacıyla NATO’nun askeri yeteneklerinin geliştirilmesi yönünde alınan karar oldu. Bu çerçevede daha esnek, süratli, yetenekli askeri birlikler kurulması gibi kararlar alındı.

NATO’nun İstanbul zirvesinde, “isteklilerin” Irak güvenlik güçlerinin eğitimine katkıda bulunmasına yeşil ışık yakıldı. Bu, İstanbul zirvesine kadar Polonya’ya “lojistik destek” veren NATO’nun“bir biçimde” Irak’a doğrudan girmesi anlamına geliyor. NATO’nun “küresel boyutunu ve hedeflerini” yansıtan konu olarak Afganistan zirveye damgasını vurdu.

GOİ ve Türkiye

Sosyal-emperyalist bloğun çöküşü, genel olarak uluslararası durumda, özel olarak da Avrasya’daki güç ilişkilerinde köklü değişimlerin yaşanmasına neden oldu.Türkiye, bu bloğun çöküşünden sonra yeniden yapılanan geniş bir coğrafyada son derece önemli jeopolitik bir konuma sahiptir. Türkiye, batısında, kuzeyinde, doğusunda ve güneyinde ani, büyük ve köklü değişimler yaşanan ve bu değişimlerden oldukça etkilenen bir ülkedir. 1945-1989 arası dönemdeki uluslararası durumdan (“Soğuk Savaş” dönemi) kaynaklanan önemi azalmakla birlikte bölgede yaşanan altüst oluş ve ABD’nin, Türkiye’nin de içinde bulunduğu, geniş bir coğrafyayı politik-ekonomik olarak yeniden yapılandırma politikası çerçevesinde Türkiye’nin stratejik önemi artmaktadır. Uluslararası politikada daha kapsamlı, çok yönlü ve aktif bir rol oynamaya başlayan TC, potansiyel olarak, daha büyük bir rol oynayabilecek büyük bir bölgesel güçtür. Türkiye’nin birçok bölge ülkesiyle etnik, tarihsel ve ortak dini inançları da içeren geniş anlamda kültürel bağlara sahip olması, oldukça uzun sürebilecek olan bölgesel yeniden yapılandırma sürecinde, TC’nin, şimdi oynamakta olduğu rolden çok daha önemli bir rol üstlenebileceğine işaret ediyor.

AB ile kurumsal ilişkiler kurma ve geliştirme varolan durumda öncelik taşımasına karşın, TC’nin dış politikası, uzun erimde, Balkanlar, Ortadoğu, Kafkasya ve Orta Asya üzerinde odaklanacaktır. Batı Avrupa’yla, AB üyeliği dahil, yakın politik ilişkiler geliştirmek isteyen TC’nin, her şeyden önce, üzerinde örgütlendiği coğrafyasını değiştirme olanağının olmaması onu buna zorlamaktadır ve zorlayacaktır.

Yukarıda işaret edilen değişimler, coğrafi konumu ve büyük bir bölgesel güç olması, GOİ’nin yaşama geçirilmesi sürecinde, Türkiye’ye son derece önemli bir rol verilmesini gerektiriyor. TC Başbakanı Erdoğan, Ocak 2004’te gerçekleştirdiği ABD gezisi sırasında, ABD’nin GOİ’yi Türkiye aracılığıyla gerçekleştirmesi gerektiği mesajını verdi. ABD, gerek Küresel Savunma Duruşu programıyla ilişkili olarak gerekse GOİ çerçevesinde TC’den, ek ve yeni üsler kurulması, boğazların güvenliğinin ortak sağlanması, sınır ötesi askeri harekatlar için birlik verilmesi gibi politik ve askeri istemlerde bulunmaktadır. Veriler, Erdoğan hükümetinin ABD’nin istemlerine sıcak baktığını, askeri otoritenin ise temkinli ve mesafeli yaklaştığını göstermektedir.

Yukarıda, NATO’nun ilgi ve etki alanının daha doğuya kayması nedeniyle NATO’nun askeri caydırıcılık rolünde ve harekatlarında da buna koşut değişiklikler yapıldığına değinilmişti. ABD, AB ve NATO’nun değişen güvenlik yaklaşımları ve uygulamaları Türkiye’nin NATO içindeki konumunu yakından etkiliyor. Emperyalist devletlerin, özellikle ABD’nin, Ortadoğu, Orta Asya ve Kafkasya’yı yeni tehditler coğrafyası olarak tanımlamaları ve diğer şeyler bir yana, NATO’nun yeniden yapılandırılması ve onun GOİ’nin bir aleti olarak kullanılmak istenmesi ve kullanılıyor olması, Türkiye’yi, “eski” NATO’nun bir kanat ülkesi olma konumundan “yeni” NATO’nun bir ön cephe ülkesi konumuna getirdi. TC’ye verilen, askeri terimlerle, “ileri karakol” rolüdür. “NATO içinde yapılan birçok çalışma, Avrupa-Asya bölgesinde yer alan 22 sıcak noktanın 19’unun Türkiye’yi doğrudan ya da dolaylı ilgilendirdiğini gösteriyor. Bu durum hem Türkiye’ye yeni güvenlik riskleri sunuyor hem de ABD ve NATO ile stratejik bağların güçlenmesine neden oluyor.” (Serkan Demirtaş, Büyük NATO Projesi, Cumhuriyet Strateji, 5 Temmuz 2004).

Haziran 2003 tarihli NATO Savunma Planı Komitesi kararlarına göre, NATO acil müdahale kuvvetlerinin planlanan üç merkezinden biri İstanbul’dadır. İstanbul’daki 3. Kolordu , NATO görevlerinde sevk edilmeye hazır olma derecesi yüksek karargah olarak hazırlanmaktadır. (24) NATO Güney Saha Komutanlığı’nın yeniden yapılanması çerçevesinde Güney Bölge Hava Kuvvetleri komutanlığı İzmir’e taşınmaktadır. “Mükemmeliyet Merkezi” olarak adlandırılan uluslararası terörle mücadele birimlerinden biri Türkiye’de kurulacaktır. (Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, NATO’nun Tarihi İstanbul Zirvesi ve Muhtemel Sonuçları, www.turksae.com )

Görülüyor ki, TC, yeniden yapılandırılan NATO’da artan bir rol üstlenmektedir. NATO’ya ve ABD’ye bağımlılığı ve işbirliği yapma gereksinimi artacak olan TC’nin dış politikası saldırgan ve daha yayılmacı bir nitelik kazanacaktır. Bu demektir ki, Türkiye ve Kuzey Kürdistan işçi sınıfı, Kürt ve Türk halkları ve diğer etnik gruplardan emekçiler emperyalist ve işbirlikçi yayılmacı dış politikaların artan derecede getirdiği risklerle karşı karşıya kalacaklardır.

Bazı Sonuçlar

1.Emperyalist devletler ve uluslararası ve küresel kapitalist şirketler arasındaki emperyalist rekabetin ve küresel yeniden yapılandırmanın bugünkü temel alanı Avrasya’dır.

2.Avrasya, aynı zamanda, kapitalist-emperyalist sisteme karşı sosyalizm savaşımının da temel alanıdır.

3.Dünya ölçeğinde ekonomik güce sahip olan tek emperyalist devlet olarak ABD, dünya çapında askeri bir strateji oluşturmak zorundadır.

4.ABD’nin GOİ coğrafyasındaki petrol kaynaklarına bağımlılığı azalırken, Avrupa, Japonya ve Çin’in artmaktadır. ABD, emperyalist rakiplerinin bağımlı oldukları enerji kaynaklarının denetimini eline geçirmek, varolduğu kadarıyla da bu denetimi güçlendirmek istiyor.

5.Küresel politik-ekonomik ve askeri yapılandırma sürecinde ve bunun bir parçası olan GOİ aşamasında emperyalistler arası çelişkiler sertleşecektir. Devletlerin dış politikaları daha saldırgan bir karakter kazanacaktır. Emperyalist küresel ve bölgesel rekabette, rakip emperyalist bağlaşıkları ve bağlaşığı olmayan emperyalist rakipleriyle ilişkilerinde ABD emperyalizminin ve küresel ve bölgesel işbirlikçilerinin konumları güçlenecektir.

6.Yeniden yapılandırma sürecinde, bugünkü olguların da gösterdikleri gibi, devletlerin iç politikaları da sertleşecektir. Sermaye birikim süreçleri için engel olarak görülen işçi sınıfı hareketinin ve özel olarak da sendikal hareketin gücü kırılmaya çalışılacaktır. Emperyalist devletlerde, örgütlü komünist güçlerin yanı sıra, kapitalist-emperyalist sisteme karşı şu ya da bu derece de karşı çıkan diğer politik güçler ezilecek veya bu güçlerin etkisi en aza indirilmeye çalışılacaktır. Tekil ülkelerde ve genel olarak GOİ coğrafyasında yakın bir devrim ve sosyalizm tehlikesi yok; ama ülkesel ve bölgesel toplumsal krizlere yol açabilecek ülkesel, bölgesel ve uluslararası bir ortam var. İç muhalefet bastırılmadan, işçi ve genel halk hareketleri denetim altına alınmadan, demokrat-devrimci ve komünist devrimci politik güçler politik ve askeri olarak ezilmeden GOİ’nin ABD’nin istediği sonuçları vermesi olanaklı değildir.

7.NATO’ya yeni görevler verilmemiş ve örgütsel yeniden yapılandırılma yapılmamış olsaydı bu, etkili bir askeri örgüt olarak, NATO’nun sonu olurdu. Bu tehlike, özellikle ABD tarafından, NATO’ya küresel bir örgüt karakteri kazandırma politikası izlenmesinin nedenlerinden biridir.

8.NATO, küresel kapitalist birikim süreçlerine yönelik tehdit ve tehlikeleri önlemek veya ortadan kaldırmak için daha saldırgan olarak kullanılacaktır.

9.Yeniden yapılandırılan NATO, ABD’nin bağlaşıklarını denetim altında tutmasının da bir aracıdır. ABD, NATO içindeki bağlaşıklarının merkezkaç eğilimlerini ve askeri yeteneklerini denetim altında tutmaya çalışırken, kendi küresel askeri yeteneklerini ve olanaklarını olabildiğince genişletmeye çalışıyor. AB’nin küresel ölçekte bağımsız bir askeri rol oynayabilecek bağımsız askeri yeteneklere sahip olmasını istemeyen ABD, eğer böyle bir rol oynayacaksa, AB’nin bu rolü NATO çerçevesinde oynaması politikasını izlemektedir. Böylece, karar alma süreçlerinde ve silahlı güçlerin kullanımında belirleyici söz sahibi olarak kalabilsin. ABD açısından AB’nin ya da Batı Avrupa Birliği (BAB)’nin NATO’nun seçeneği olması kabul edilemez.

10.ABD’nin GOİ coğrafyasına ilişkin dış politikası, bu bölgedeki devletlerde burjuva anlamda politik olarak demokratikleşmeyi değil, kontrollü bir biçimde politik liberalizmi gerçekleştirmeyi ya da belirli bir ölçüde politik çoğulculuğa geçişi amaçlıyor. ABD, bölge halklarında, kendisiyle işbirliği yapan egemen politik güçlere karşı başkaldırı arzusu ve eğiliminin ortadan kalktığı ya da kendi çıkarları ve işbirlikçilerinin politik iktidarları için en az tehlike oluşturabilecek politik bir ortamı yaratmak istiyor. ABD, kısa ve orta erimde bu politikasını gerçekleştiremez.

11.TC’nin dış politikası, uzun erimde, AB’yle ilişkiler üzerinde değil, Balkanlar, Ortadoğu, Kafkasya ve Orta Asya üzerinde odaklanacaktır.

12.TC Avrasya’nın genel olarak yeniden yapılandırılmasında, özel olarak da GOİ coğrafyasında bugün oynadığından çok daha önemli bir rol oynayacaktır. O, bölgesel bir baş oyuncudur.

Şubat 2005

Notlar:

(19) Çin ve Hindistan’ın bugünkü nüfuslarının toplamı 2 milyar 300 milyon dolayındadır.

(20) Kuzey Atlantik Antlaşması’nın 5. Maddesine göre, taraflar, Kuzey Amerika’da veya Avrupa’da içlerinden bir veya daha çoğuna yöneltilecek silahlı bir saldırıyı hepsine yöneltilmiş bir saldırı olarak değerlendirecekler ve saldırıya uğrayan taraf ya da taraflara yardımcı olacaklardır.

(21) “Yeni NATO” ve GOİ, diğer şeylerin yanı sıra, Rusya’yı kuşatma ve Çin devletini frenleme amaçlarını taşıyor.

(22) “Soğuk Savaş” kavramı son derece aldatıcı bir kavram. Büyük emperyalist devletler arasında dolaysız savaş olmaması anlamında bir “barış”tan söz edilebilir. Ancak, bu durum 1945 sonrası dönemin barış dönemi olduğu saptamasını haklı çıkarmaz. İkinci Dünya Savaşı sonrası yaşanan yerel, bölgesel ve iç savaşların büyük bir çoğunluğu ya dolaysız olarak ya da dolaylı olarak dünyanın emperyalist yeniden paylaşımı için yürütülen savaşımın biçimleri oldu. Emperyalist güçler, gerek kendi silahlı kuvvetlerini kullanarak gerekse işbirlikçi sınıf ve sınıf katmaların yönettikleri işbirlikçi devletler ve politik-askeri güçler aracılığıyla emperyalist rekabet savaşımını sürdüre gelmişlerdir.

(23) Afganistan örneği, diğer şeylerin yanı sıra, Alman emperyalizminin uluslararası düzlemde açık askeri rol üstlenmesinin de örneği oldu. Aynı durum Japonya için Irak’a askeri müdahalede çerçevesinde görülüyor.

(24) Diğer iki merkez İtalya ve İspanya’da kurulacaktır.