|
Ben bir oyun yazarıyım. Sınıfsal sanat anlayışı ve pratiğiyle sanatını toplumsal bilince adayan, epik tiyatronun kurucusu, oyun yazarı, yönetmen ve şair olan Bertolt Brecht, bir yüzyıl öncesinde kağıt, ipek, pamuk ve yün sanayisinin kurulmasına karşın henüz köy görünümünde olan Almanya’nın Augsbourg kentinin bir işçi mahallesinde, 10 Şubat 1898’de doğdu. Çocukluğu, kasabasının sokaklarından gelip geçenleri, satıcıları, tüccarları, sokak çocuklarını, dilencileri, yasaları ve asker alaylarını gözlemekle geçti. Sokak, onun için, dünyayı tanımanın bir yolu ve oyunda yenilmenin acı yaşantısıdır. Dünyayı tanımaya başlayıp eşitsiz gelişmenin sonuçlarını gören Brecht, tüm geleneklerden ve haksızlıklardan bunalmaya başlar. İnsanlar arasındaki bu ayrımları, sınıf farklılıklarını kabul edemez ve ait olduğu sosyal sınıfa başkaldırış, Brecht’de çok genç yaşta başlar. Onmilyonlarca insanın hayatına ve yıkımına malolan 1. emperyalist paylaşım savaşının sürdüğü günlerde, 1915 yılında, “En tatlı şey, vatan uğruna ölümdür” konulu bir kompozisyonda, anti-militarist görüşlerini şiddetle savunup, verilen kompozisyon konusunu kaba bir propaganda aracı olarak niteleyince, okuldan kovulması söz konusu olur. Brecht, savaşın sonuna doğru askere çağrılır. Orduda hastanelerde can çekişen, son nefesini veren, cinnet geçiren insanlarla karşılaşan Brecht, “yurt savunması0 aldatmacasıyla emperyalist yağma savaşına gönderilen askerlerin trajik hikayelerine tanık olur. 1918 yılının sonrasında, Alman genelkurmayı ile emekçi halk arasında baş gösteren iç savaş ile Brecht, barikatlar arkasında girdiği çatışmalardan çıkarak savaşa, emeğin sömürüsüne ve faşizme karşı sanatını bir silah olarak kullanmaya başlamış ve proleter sanatın bir işçisi olmuştur. Egemen sınıfın onun sanat anlayışına ve eserlerine dönük kuşatma ve baskılarına rağmen burjuvaziye teslim olmamış, ısrarla yürüttüğü savaşa devam etmiştir. Brechtyen sanat anlayışı, yaşadığı dönemde en çok işçiler ve sıradan halk tarafından ilgi görmüş ve anlaşılabilmiştir. Mücadelesini devrimci sanat pratiğine taşıyan Brecht, tiyatroda kuramsal ve deneysel araştırmalara başlar. Asıl amacı ise işçi sınıfını burjuvazinin ortaya koyduğu uyuşturucu ve yanılsamacı sanat anlayışının etkilerinden kurtarmaktır. Eğlenme üzerine kurulu burjuva oyun anlayışı, seyircinin oyun içerisinde sorunlarından arınarak rahatlamasını ve oyundan çıktıktan sonra tamamen ‘boşalmış’ olmasını sağlamaya çalışır. Tıpkı günümüzdeki burjuva sanat anlayışı gibi kitleleri pasifizme sürüklemeyi amaçlar. Brecht’in kurucusu ve geliştiricisi olduğu epik tiyatro, sömürü düzeninin haksızlıkları, sınıf ayrımı, sınıflar arası çatışmaları işleyerek gerçekleri tarihsel materyalizmin ışığı altında yorumlamak ve kapitalist ekonominin eleştirisini yapmak görevini üstlenmiştir. Kullandığı epik biçimle edilgen konumundaki seyirci, toplumsal sornları gerçekçiliğiyle görerek, değişebilirliğine ikna edilir ve düşünmeye yönlendirilir. Egemen klasik anlayışın ‘özdeşleşme’ kavramının karşısına Brecht, yabancılaştırmayı, kırıcı-devrimci bir araç olarak çıkarır ve seyirci ile sahne, sahne ile oyuncu, oyuncu ile rol, rol ile mekan arasında belirli bir mesafe yaratılır. Bu işçi ve emekçileri gerçek yaşamda da seyirci koltuğundan siyasal sahneye çıkarır, sahneyi (sanatı) dünyayı dönüştürmek üzere devrimci müdahalenin bilinciyle ve devrimci eylemin yaratıcılığıyla donatır. Brecht’in sanatsal anlayışı ve eserleri insanları eğlendirmeye, toplumsal sorunlara yabancılaştırmaya çalışan burjuva sanat anlayışına inat, onları mücadeleye davet eden coşkun bir çağrıdır. Karanlık zamanlarda Yoğun bir çalışmayla geçen yılların sonunda, 1956 yılında hayata gözlerini kapatır bu tiyatro ustası. Bu ölümün ardında proleter sınıfa ait 30’un üstünde tiyatro oyunu, 1300 kadar şiir ve şarkı, üç roman, 150’den fazla makale kalır ve bir de sınıfa adanmış mücadeleci bir yaşamın sıcaklığı. Bir zamanlar şöyle düşünürdüm:
Okumuş bir işçi soruyor Yedi kap?l? Teb şehrini kuran kim? Kitaplar?n her sayfas?nda bir zafer yaz?l?. İşte bir sürü olay sana. Bertolt Brecht |