İstanbul İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi Sözcüsü S. Murat Çakır ile konuştuk...“Devletten ve sermayeden bağımsız bir politika oluşturulmalı!”
“Çözüm işçilerin ellerinde”- İş cinayetleri ve katliam gibi ‘kaza’lar kapitalizmin değişmez gerçeği. Fabrikalarda, atölyelerde ve tüm çalışma alanlarında yaşanan ölümleri “kaza” olarak nitelendirmek doğru mu? Ya da emek örgütleri içerisindeki farklı eğilimler tarafından da yapılan ‘iş sağlığı’ ve ‘işçi sağlığı’ gibi ayrımları nasıl değerlendirirsiniz? - Öncelikle şunu belirtmek gerekir. Dediğiniz gibi iş cinayetleri ve katliamlar kapitalizm devam ettiği sürece var olacak. Ancak işçi sınıfının örgütlülüğü burada önemli bir etkendir. Sınıf örgütlülüğünün gücü oranında bu katliamlar daha az olabiliyor. Son dönemde iş cinayetlerinin bu düzeyde artması “güvencesizlik” ve “örgütsüzlük” gerçeğini çıplak bir biçimde gözler önüne sermektedir. Sermaye iş cinayetlerini “kaza” olarak lanse etmektedir. Oysa bu “kaza”lar çalışma koşullarındaki değişiklikler, alınacak önlemler gibi bazı düzenlemelerle yaşanmayabilir. Bazen iş kazalarının yüzde 98’i önlenebilir gibi bazı söylemler kullanılıyor. Açıkçası bu yüzde 2’lik payı nereden dolayı bıraktıklarını bilmiyorum. Sorunun bu şekilde ifadesi de yanlıştır. Yaşananlar tamamen ya da onların deyişiyle söylersek yüzde 100 önlenebilir. İşte tam da bu yüzden, “önlenebilir oldukları halde önlenmediği için kaza değil cinayettir”. İş cinayetlerinin sorumlusu ise sermaye ve onun iktidarıdır. “Kaza” söylemi cinayetleri gizlemek için kullanılan bir kılıftır. AKP iktidarıyla bu söylem daha da güçlendirilmeye çalışılmaktadır. Diyanet hutbeleri, madencilerin ardından söylenen “güzel öldüler” veya “ölüm mesleğin kaderinde var” söylemleri de işin manevi yönünü oluşturmaktadır. İş cinayeti dediğiniz zaman, taleplerinizi yükselttiğiniz zaman ise “provokatör” ilan ediliyorsunuz bu ülkede. İşçi sağlığı yerine “iş sağlığı” kavramının kullanılmasındaki amaç ise işçiyi özne olmaktan çıkarmaktır. İşçinin değil işin sağlığı yani işletmenin verimliliği, kârlılığı hedeflenmektedir. Eylül ayında ülkemizde gerçekleştirilen 19. Dünya İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kongresi’nde de bu amaç açıkça dile getirilmişti. Sorun bir önleme kültürü yaratma ve iş güvenliği malzemelerini pazarlama biçiminde açıklanmaktaydı. Yani iş cinayetlerinin emek sömürüsüne dayanan kapitalist üretim sisteminin bir sonucu olduğu gizlenmektedir. Emek örgütlerine ise bir “sosyal partner” görevi olan “sivil toplum örgütleri” olarak yer verilmek istenmektedir. Yani hiçbir belirleyiciliğin olmayacak, toplumsal bir denetim işlevi göreceksin ve “sınıf örgütü” olmayacaksın. Ne yazık ki sermaye sınıf örgütlerini etkisizleştirme noktasında önemli adımlar attı. Ancak bu demek değil ki onlar kazanacak. İşçi sağlığı ve güvenliği talebi sınıf hareketinin önümüzdeki dönem önemli bir gündemi olacaktır ve bunun ilk adımları birikmeye başlamıştır. “Büyümenin arkasında iş cinayetleri var”- 2011 yılına bakarsak iş cinayetleri ve meslek hastalıkları konusunda Türkiye’de nasıl bir tablo var. Maden, metal, petro-kimya, tekstil gibi pek çok sektöre ilişkin istatistiki veriler nasıl bir manzara ortaya çıkarıyor? Öne çıkan noktaları sıralarsanız neler diyebilirsiniz? - SGK verilerinin hazırlanması biraz farklıdır bunu belirtmek gerekli. Yaşanan iş cinayeti sonrası prosedürlerin tamamlanması ortalama 5 yılı bulmaktadır. Bu yüzden örneğin son olarak açıklanan 2010 yılı istatistikleri o yıla ait cinayetlerin bir dökümünü vermemekte, o yıl kapanan dosyaların bir dökümünü vermektedir. Bu anlamda İstanbul İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi olarak tuttuğumuz iş cinayetleri haberleri yaşananları dolaysız vermesi açısından anlamlıdır. Gerçeği gözler önüne yaşanır yaşanmaz sermektedir. Ancak bizlerin de temel sorunu iş cinayetleri bilgilerine yazılı, görsel ve dijital basın ve kısıtlı örgütlülükle ulaşabilmemizdedir. Bu yüzden son 4 aydır açıkladığımız iş cinayetleri rakamları gerçeğin ancak dörtte birini yansıtmaktadır diye düşünüyorum. 2011 yılında iş cinayetlerinin arttığını söylememe bile gerek yok. Çünkü OSTİM ve İvedik’teki patlamalar, halen Maraş Çöllolar Sahası’nda 9 madencinin göçük altında bulunması her şeyi anlatıyor. Meclis olarak 2011 yılında 619 iş cinayeti kayıt altına aldık. İnşaat, maden, tarım, metal, kimya, enerji, gıda, belediye ve tekstil işkolları alarm veriyor. İnşaatlarda önemli bir yoğunlaşma yaşanırken düşmeler, göçükler ve barınma sorunu sonucu ölümler öne çıkıyor. Madenlerde göçükler devam ediyor. Mevsimlik tarım işçileri kapalı kasa kamyonet veya traktör kazaları sonucu hayatlarını kaybediyor. Kimyada patlamalar, metalde ezilmeler ve enerjide ise düşmeler ile elektrik çarpmaları cinayetlerin nedenleri olarak öne çıkıyor. Ülkemizde iktidar tarafından övünülen yüksek büyüme oranları teranelerinin arkasında işçi ölümleri var. Örneğin Avcılar-Beylikdüzü metrobüs hattı deniyor, bir bakıyorsunuz bir işçi hayatını kaybetmiş. TOKİ inşaatları deniyor, her gün göçük haberi alıyorsunuz. Hidroelektrik santralleri işçilere mezar oluyor, torna tezgâhları bedenlerimizi eziyor. Ne için? Bizim yaşamlarımız onların zenginliklerinin kaynağını oluşturuyor işte… Meslek hastalıklarında ise tam bir bilinmezlik hâkim. Kayıt altına aldığımız 619 cinayetin 5’ini slikozis sonucu ölümler oluşturmakta. Kot kumlama işçilerinde silikozis nedeniyle ölümleri biliyorduk. Ama 2011’de 4 diş teknisyeninin de slikozis sonucu ölümünü öğrendik. Yine yüzlercesi hasta. Sağlık sektöründe böyle bir hastalık olduğu aklınıza gelir miydi mesela? Bunlar buzdağının görünen yüzü bile değil. Çünkü uluslararası araştırmalara göre ise meslek hastalıklarının görülme sıklığı çalışan nüfusun binde 4’ü ila binde 12’si arasında değişmektedir. SGK’nın son açıklamasında ülkemizde çalışan nüfusun 24 milyon olduğu belirtilmekteydi. Yani gerçek meslek hastası sayısı 96 bin ila 288 bin arasında değişmekte ve bu durum tespit edilmemektedir. “Adımlar anlamlı ama yetersiz”- Geçtiğimiz yıl DİSK, KESK, TTB ve TMMOB tarafından bir kongre gerçekleştirildi. Kongrenin başlığı ve yürütülen tartışmalar açısından konfederasyonlar cephesinden atılan adımları yeterli buluyor musunuz? - İşçi Sağlığı Kongreleri normalde 10’ar yıllık aralıklarla yapılmaktadır. Ancak 2008’de yapılması planlanan bu son kongre ancak 2011 yılının Aralık ayında gerçekleşti. Kongrenin yapılması için ısrar eden ve emeği geçen arkadaşlara bir teşekkür etmek gerekiyor öncelikle. Kongrelerde tartışılanları, esasen emek hareketinin gücü belirlemektedir. Bu anlamda yapılan kongre emek hareketinin durumunu da birebir yansıtmaktadır. Benim görebildiğim kadarıyla tartışmaların ekseni işçi sağlığı ve güvenliği üzerinden değil, emek hareketinin genel sorunları üzerinden gerçekleştirildi. Bu durum konu ile ilgili çalışmaların azlığının bir göstergesi de. Burada esas olarak kastettiğim pratik faaliyetler. Çünkü sorun, ortaya konan teorik çerçeve ile pratikte yaşananlar arasındaki açının fazlalığı. Ayrıntılı bildiriler sunulabilir ki bu gereklidir. Peki, işçilerin sorunlarına ne düzeyde derman olabiliyorsunuz? Esas bu soruyu sormak gerekiyor. Yani düşünün. Şu an bulunduğunuz mekâna çok yakın bir yerde bulunan inşaatta bir iş cinayeti meydana gelse ne yapacaksınız? Bir refleks oluşturabiliyor musunuz? Hayatını kaybeden işçinin ardında kalan yakınlarının sorunlarını çözebiliyor musunuz? Soruları çoğaltabilirsiniz. Emek örgütlerinin de bu sorulara cevap vermesi gerekiyor. Bu noktada özellikle meslek örgütlerinin attığı olumlu adımlar var ama yetersiz. Devletten ve sermayeden bağımsız bir işçi sağlığı ve güvenliği politikası oluşturulmalı ve kurumsallaştırılmalı. İstanbul’da yapmak istediğimiz tam da bunun gerçekleştirilmesi için bir fiili durum oluşturmaktır. “İşçi sınıfı güvencesizleştiriliyor”- Kongre, “Esnekleşme ve İşçi Sağlığı” ana temasıyla düzenlendi. Esnekleşme ve işçi sağlığı ilişkisinin arka planı nedir? Hükümet ve sermaye çevrelerinin Ulusal İstihdam Projesi’ni hayata geçirmek istediklerini biliyoruz. - Basına yansıyan kadarıyla, Ulusal İstihdam Stratejisi belgesi, ulusal sanayi stratejisi belgesi, stratejik plan gibi hükümet planlarının ana ekseni güvence kapsamını, esnek çalışma şartlarına uyum sağlayacak şekilde değiştirmek. Daha açık söyleyecek olursak, şimdiye kadar kayıtdışı ve var olan yasalarca da kabul edilemez çalışma şekillerini ve şartlarını artık yasal hale getiren düzenlemeler bunlar. İş cinayetlerine baktığımızda güvencesizlik ile çalışma ortamındaki can güvenliği arasında büyük bir paralellik olduğunu saptıyoruz. Özellikle işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunun giderek piyasalaşıp, özel danışmanlık şirketlerine devri ile sürecin hızlandığı tüm hükümet yetkililerinin azalma iddiasına rağmen gözle görülüyor. Vasıf, eğitim, cinsiyet, bölge ve sektör dinlemeden. Bu planlar, son bir yıldır yapılan düzenlemeler de düşünüldüğünde işçi sağlığı ve güvenliğinde devletin görevini zayıflatan uygulamaların bir sonucu olduğu gibi alanın da kar getiren bir sektör haline getirilmesinin ve adımları atacak öznelerin ilan edilmesinden başka bir şey değildir. Tekrar edersek işçi sınıfı güvencesizleştiriliyor. Diğer yandan ‘ulusal anlamda önde gelen sivil toplum kuruluşları’ olarak adı geçen MÜSİAD, TUSKON ve TİSK ise bu sürecin uygulayıcısı olarak öne çıkıyor. Özellikle ‘İslami sermaye’ olarak tanınan MÜSİAD ve TUSKON’un isimlerinin öne çıkması uluslararası sermaye ile entegrasyon sürecinde gösterdikleri performans sonucu oluşuyor. Sermayenin çözüm adıyla attığı her adım, şu an yaşanan sorunları olduğundan da büyütüyor ve bunları çözme iddiasıyla bambaşka bir işçi/çalışan cehennemine adımımızı atmamızı talep ediyor. İş cinayetlerine itiraz edenleri işsizlikle tehdit ediyor. İşsizlere ise ancak masraflarını kendi cebinden karşılamaları yoluyla iş “veriyor”. Meslek eğitimi, sağlıklılık belgeleri ile sertifikalarını işçi daha işe başvururken satın aldığı yetmezmiş gibi, işçinin ilk maaşından itibaren fona devredilen işsizlik ödeneğine, fona devredilmesi tasarlanan kıdem tazminatına ve iş kazası sigortasına da katkı yapması bekleniyor. Yeter ki sermayedar üzerindeki “işçilik maliyetleri” azalsın, istihdam artsın. Zira istihdam bunca zahmete rağmen artmıyor. Sermayedarlar, işçiye daha çok iş yaptırıp daha çok kar elde ediyor. Bu kadar uzun, yoğun çalışma ile işçilerin sağlığı ve güvenliğini maliyet olarak gören yaklaşım olağanlaştıkça, piyasadan satın alınabilir hizmetler halini aldıkça, devletin kendisi de hem taşeronluk hem de performans yönetimi yoluyla sürece ayak uydurdukça iş cinayetlerinin artması da gözle görülür hale geliyor. Avrupa’nın Çin’i olmak ya da başka bir deyişle işçilerin kanı üzerinden kar elde etmek. Durumun özeti budur. “Can güvenliğinin yanına
|
